Ăn bổ sung là gì? Tầm quan trọng và hướng dẫn cho trẻ ăn bổ sung đúng cách

Từ 6 tháng tuổi trở đi, sữa mẹ không còn đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng của trẻ – đó là lúc cha mẹ cần bắt đầu cho bé ăn bổ sung. Nhưng ăn bổ sung thế nào để con phát triển tốt mà không ảnh hưởng đến tiêu hóa?
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ ăn bổ sung là gì, tại sao cần cho trẻ ăn bổ sung và cách áp dụng khoa học. Đồng thời, nếu bạn là người làm trong lĩnh vực y tế hoặc chăm sóc trẻ nhỏ, khóa đào tạo Dinh dưỡng Nhi khoa – CME 48 Tiết sẽ giúp bạn nắm vững kiến thức chuyên sâu về các giai đoạn dinh dưỡng quan trọng trong đời trẻ.

1. Ăn bổ sung là gì?

Ăn bổ sung nghĩa là cho trẻ ăn thêm các thức ăn khác ngoài sữa mẹ. Thức ăn bổ sung dưới dạng mềm hoặc đặc và phải là các loại thực phẩm giàu dinh dưỡng và đủ về mặt số lượng để trẻ có thể tiếp tục phát triển.

Thức ăn bổ sung thông thường:

Bữa chính: Bột, cháo, cơm…được chế biến phù hợp theo nhu cầu và độ tuổi của trẻ
Bữa phụ: Bánh qui, hoa quả, sữa chua, trứng…
Nói cách khác: khi trẻ đã lớn (trên sáu tháng tuổi), sữa mẹ không còn đáp ứng đủ năng lượng nữa nên ngoài việc tiếp tục bú mẹ trẻ được ăn thêm các loại thức ăn khác để bù đắp sự thiếu hụt này như vậy gọi là cho trẻ ăn bổ sung.

2. Độ tuổi thích hợp để bắt đầu cho trẻ ăn thức ăn bổ sung:

Từ khi tròn 6 tháng tuổi (180 ngày sau sinh), tốc độ tăng trưởng của trẻ tăng lên nhiều vì vậy nhu cầu dinh dưỡng của trẻ cũng tăng lên và sữa mẹ không thể đáp ứng nhu cầu này. Do đó, cần cho trẻ ăn bổ sung ngoài sữa mẹ. Từ tháng tuổi 6 trở đi có sự thiếu hụt giữa mức tổng năng lượng cần cho trẻ và mức năng lượng do sữa mẹ cung cấp. Trẻ càng lớn thì sự thiếu hụt này càng tăng. Vì vậy đối với đa số trẻ, sau 6 tháng tuổi là thời gian tốt cho bắt đầu ăn bổ sung. Ăn bổ sung sau 6 tháng tuổi giúp trẻ phát triển, hoạt động tốt và khỏe mạnh.

Từ 6-24 tháng tuổi, cần tiếp tục cho trẻ bú sữa mẹ vì sữa mẹ cung cấp ít nhất 1/2 hoặc 1/3 nhu cầu dinh dưỡng của trẻ. Ngoài ra, sữa mẹ còn tiếp tục cung cấp các yếu tố kháng khuẩn bảo vệ trẻ khỏi mắc nhiều loại bệnh, mang lại sự gần gũi và gắn bó giúp trẻ phát triển tâm lý.

*Các dấu hiệu nhận biết trẻ đã sẵn sàng ăn bổ sung:

Thích nhìn người khác ăn và với tay lấy thức ăn
Thích đưa thứ gì đó vào miệng
Có thể điều chỉnh lưỡi tốt hơn để đưa thức ăn di chuyển trong miệng
Bắt đầu nhai và dịch chuyển hàm lên xuống
Ngoài ra, ở thời điểm này, hệ tiêu hoá của trẻ đủ phát triển để tiêu hoá hầu hết các loại thức ăn.
Nếu trẻ không được bú sữa mẹ (do 1 số lý do bắt buộc) nên tiếp tục sử dụng sữa thay thế sữa mẹ thích hợp cho tới khi trẻ được 6 tháng tuổi, không nên cho ăn bổ sung sớm.

*Các nguy cơ khi bắt đầu cho trẻ ăn thức ăn bổ sung quá sớm (trước 6 tháng):

Làm cho trẻ ít bú sữa mẹ, không cung cấp đủ dinh dưỡng đáp ứng nhu cầu của trẻ.
Tăng nguy cơ mắc một số bệnh vì thiếu các yếu tố bảo vệ bé có trong sữa mẹ.
Tăng nguy cơ bị mắc tiêu chảy do thức ăn bổ sung không sạch hay không tiêu hóa dễ như là sữa mẹ.
Tăng nguy cơ dị ứng vì trẻ chưa thể tiêu hoá được một số chất có trong thức ăn.
Tăng nguy cơ mang thai của bà mẹ nếu không cho con bú hoàn toàn.

*Các nguy cơ khi bắt đầu cho trẻ ăn thức ăn bổ sung quá muộn (sau 6 tháng hay 180 ngày):

Trẻ không nhận được các thức ăn cần thiết để đáp ứng nhu cầu phát triển của trẻ.
Trẻ không nhận đủ các chất dinh dưỡng dẫn tới suy dinh dưỡng và thiếu vi chất như dẫn đến còi xương do thiếu calci, thiếu máu do thiếu sắt…

3. Cách cho trẻ Ăn Bổ Sung thế nào là phù hợp (Số lượng và tần suất cho trẻ Ăn Bổ Sung):

3.1. Ăn bổ sung cho trẻ dưới 1 tuổi

Khi bước sang tháng thứ 6, sữa mẹ không còn đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng và dưỡng chất cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Do đó, việc cho trẻ ăn bổ sung (ăn dặm, ăn sam) là hết sức cần thiết.

Giai đoạn đầu, trẻ cần được làm quen dần với thức ăn mới, học cách nhai và nuốt; cha mẹ nên bắt đầu với lượng nhỏ rồi tăng dần theo tuổi và khả năng ăn của trẻ.

ĐỘ TUỔI	SỐ BỮA CHÍNH/NGÀY	LOẠI THỨC ĂN
6- 8 tháng	2-3 bữa bột/cháo loãng mỗi ngày +1-2 bữa phụ + bú mẹ thường xuyên.	Bột, cháo nấu nhuyễn từ gạo, thịt, cá, trứng, rau củ, dầu ăn…
9 -11 tháng	3-4 bữa bột đặc hoặc cháo mỗi ngày	Kết hợp đủ 4 nhóm thực phẩm (bột đường, đạm, rau củ, chất béo).
Từ 12 (Tháng thứ 7 trở đi)	3 bữa chính mỗi ngày + bú mẹ	Cháo đặc hoặc cơm nát, thức ăn mềm tương tự người lớn
Lưu ý: Nếu trẻ được bú mẹ thì không nên cho trẻ ăn thêm bất cứ loại sữa bột nào Khi trẻ ABS vẫn duy trì cho trẻ bú mẹ đến khi trẻ được 24 tháng tuổi

3.2. Ăn bổ sung cho trẻ 1-2 tuổi

Trẻ từ 1-2 tuổi vẫn cần được bú mẹ hoặc uống sữa hằng ngày, đồng thời ăn thêm 3–4 bữa chính và phụ mỗi ngày.
Cha mẹ có thể nấu theo dạng cháo đặc hoặc cơm mềm, đảm bảo đủ 4 nhóm thực phẩm: gạo/bột, thịt – cá – trứng – đậu, rau củ và dầu mỡ.

🟢 Gợi ý:

Mỗi ngày, trẻ nên có 3 bữa chính + 1-2 bữa phụ.
Có thể bổ sung thêm sữa chua, hoa quả nghiền, bánh mềm giữa các bữa.

3.3. Ăn bổ sung cho trẻ 2-3 tuổi

Ở độ tuổi này, trẻ đã có thể ăn hầu hết các món ăn của người lớn, nhưng vẫn cần chế biến mềm – dễ nhai – dễ tiêu hóa.

Mỗi ngày nên cho trẻ ăn 5–6 bữa (3 bữa chính + 2–3 bữa phụ).
Khi tròn 3 tuổi, nên cho trẻ ngồi ăn cùng gia đình để hình thành thói quen ăn uống và rèn kỹ năng xã hội.

🔎 Lưu ý quan trọng:

Nếu trẻ không được bú mẹ, nên bổ sung 1–2 ly sữa/ngày để đảm bảo năng lượng.
Không nên cho trẻ ăn vặt thay bữa phụ, vì dễ làm trẻ no giả, biếng ăn bữa chính.
Bữa ăn phụ nên chọn các thực phẩm giàu năng lượng và dinh dưỡng, chẳng hạn:
Sữa chua, bánh mì, bánh quy, ngũ cốc, trái cây chín, khoai tây nấu chín, bánh đậu xanh, yaourt hoặc các sản phẩm từ sữa.

*Nguyên tắc cho trẻ ăn bổ sung:

Bắt đầu cho trẻ ăn bổ sung từ khi trẻ được 6 tháng (180 ngày), tiếp tục cho trẻ bú mẹ đến 24 tháng tuổi.
Cho trẻ ăn từ lỏng đến đặc, từ ít đến nhiều, ngày đầu ăn 1-2 thìa bột loãng.
Số lượng bữa ăn tăng dần theo tuổi.
Tận dụng nguồn thực phẩm sẵn có tại địa phương.
Ăn đa dạng các loại thực phẩm. Mỗi bữa ăn của trẻ phải có đủ 4 nhóm thực phẩm.
Làm cho bữa ăn của trẻ có đủ đậm độ năng lượng bằng cách cho thêm dầu hoặc mỡ vào thức ăn của trẻ.
Cho ăn thêm các bữa phụ như hoa quả, sữa chua…
Đảm bảo dụng cụ sạch, tay sạch khi chế biến thức ăn và khi cho trẻ ăn.
Khi trẻ ốm (bệnh): Chia nhỏ bữa cho trẻ ăn làm nhiều lần và cho trẻ bú mẹ nhiều hơn. Uống thêm nước hoa quả đặc biệt khi tiêu chảy và sốt cao.
Khi trẻ phục hồi (khi khỏi bệnh): Cho trẻ ăn nhiều hơn 1 bữa một ngày cho đến khi trẻ tăng cân trở lại.
Không nên cho trẻ ăn mì chính.
Không cho trẻ ăn bánh kẹo, uống nước ngọt trước bữa ăn.

NHU CẦU CỦA TRẺ = SỮA MẸ + ĂN BỔ SUNG

Đủ số lượng bữa ăn trong một ngày theo độ tuổi. Đủ số lượng thức ăn trong 1 bữa.
Đa dạng thực phẩm trong mỗi bữa ăn.
Khi cho trẻ ăn cần kiên nhẫn, luôn khuyến khích động viên để trẻ ăn tốt hơn.

4. Thế nào là một bữa ăn bổ sung đáp ứng nhu cầu và phù hợp với trẻ:

Bữa ăn bổ sung của trẻ phải đảm bảo ba tiêu chí:

Đủ về số lượng: đảm bảo cung cấp đủ năng lượng (kcalo) trẻ cần, tăng dần theo độ tuổi của trẻ.
Đủ về chất lượng: Đảm bảo sự đa dạng thức ăn để vừa cung cấp đủ năng lượng vừa bổ sung các loại vitamin, khoáng chất. Mỗi bữa ăn phải đảm bảo ít nhất 4 nhóm thực phẩm bao gồm:
- Chất bột, đường: Có nhiều ở gạo, ngô, bột mì; các loại khoai củ: sắn, khoai lang, khoai tây; các loại quả có tinh bột như chuối lá, mít.
- Các chất đạm: Chất đạm động vật có nhiều ở thịt cá, trứng, sữa, tôm. Chất đạm thực vật có ở đậu, đỗ.
- Chất béo: Chất béo có ở dầu, mỡ, bơ, một số loại hạt có dầu như vừng, lạc
- Vitamin, muối khoáng và chất xơ: Có trong các loại rau xanh (rau ngót, rau đay, raubí…) và quả chín (đu đủ, xoài, cam, chuối…).

Phù hợp với sức chứa của dạ dày trẻ:

Ví dụ: đối với trẻ 6-8 tháng tuổi, dạ dày của trẻ chỉ chứa được khoảng 200ml tương đương với 2/3 bát ăn cơm. Nếu lượng thức ăn đưa vào có nhiều hơn 200ml sẽ làm trẻ bị nôn, trớ và trẻ sẽ sợ ăn dẫn đến biếng ăn.

*Ăn bổ sung là gì? Tầm quan trọng của ăn bổ sung đối với trẻ nhỏ*

5. Những vấn đề thường gặp khi chế biến thức Ăn Bổ Sung cho trẻ và cách khắc phục:

Trên đây là một số cách khắc phục khó khăn thường gặp trong chế biến một bữa ABS đáp ứng nhu cầu cho trẻ. Tuy nhiên chế biến một bữa ăn hợp lý không chưa đủ mà làm thế nào để trẻ ăn hết được khẩu phần ăn mới thực sự đảm bảo nhu cầu dinh dưỡng để trẻ phát triển tốt.

Cán bộ tư vấn cần khuyên bà mẹ thực hiện cách “Cho trẻ ăn tích cực” để giúp trẻ ăn hết khẩu phần một cách dễ dàng, phòng tránh ăn ép buộc khiến trẻ sợ ăn, chán ăn dẫn đến bệnh biếng ăn. Sau đây là một số điều lưu ý khi cho trẻ ăn:

Thức ăn:

Chú ý đến khẩu vị của trẻ khi chế biến thức ăn.
Kết hợp nhiều loại thức ăn khác nhau giúp trẻ ngon miệng.

Cách cho ăn:

Cho trẻ ăn từ từ, kiên nhẫn.
Đợi cho trẻ ăn xong mới ăn tiếp.
Hạn chế thấp nhất sự sao nhãng và phân tán của trẻ.
Khuyến khích và hỗ trợ khi trẻ muốn tự ăn.
Ở bên cạnh và chú ý đến trẻ trong suốt bữa ăn.
Tạo không khí ăn vui vẻ ấm cúng.

Viện Khoa học Quản lý Y tế hiện đang triển khai khóa “Dinh dưỡng nhi khoa”

Thời lượng: 48 tiết (8 buổi tối liên tục)

Hình thức: Học trực tuyến qua Zoom hoặc tổ chức lớp theo yêu cầu

Đối tượng: Cán bộ y tế, bác sĩ, điều dưỡng, nhân viên ngành thực phẩm, quản lý nhà hàng – khách sạn, trường học, doanh nghiệp F&B…

Học phí: 2.200.000đ/học viên (đã bao gồm học phí, tài liệu, lệ phí cấp chứng chỉ, hóa đơn tài chính và các chi phí khác

Nội dung khóa học:

Nhu cầu năng lượng và các chất dinh dưỡng

Kiến thức về nhu cầu năng lượng, vitamin, khoáng chất theo từng lứa tuổi trẻ em.
Ứng dụng trong chế độ ăn để đảm bảo tăng trưởng.

Đánh giá tình trạng dinh dưỡng trẻ em

Phương pháp đánh giá, phân loại suy dinh dưỡng, thừa cân, béo phì.
Thực hành đo nhân trắc, sử dụng biểu đồ tăng trưởng.

Ăn bổ sung cho trẻ em

Thời điểm, nguyên tắc, cách xây dựng chế độ ăn dặm.
Kết hợp thực phẩm phù hợp từng giai đoạn.

Suy dinh dưỡng trẻ em

Nguyên nhân, hậu quả, yếu tố nguy cơ.
Xây dựng chế độ dinh dưỡng điều trị suy dinh dưỡng.

Béo phì trẻ em

Nguyên nhân, yếu tố nguy cơ, biến chứng.
Chế độ dinh dưỡng và phòng ngừa, điều trị.

Thiếu vi chất dinh dưỡng

Các dạng thiếu vi chất thường gặp (thiếu máu do thiếu sắt, thiếu vitamin A, D…).
Xây dựng chế độ dinh dưỡng bổ sung.

Còi xương ở trẻ em

Biểu hiện, nguyên nhân.
Cách xây dựng chế độ ăn và bổ sung vitamin, khoáng chất.

Hội chứng kém hấp thu ở trẻ em

Nguyên nhân, biểu hiện lâm sàng.
Xây dựng chế độ dinh dưỡng cho trẻ bị kém hấp thu.

Chứng chỉ:

Cấp Chứng chỉ Quản lý vật tư, trang thiết bị y tế CME theo đúng quy định của Bộ Y Tế, được cấp ngay sau khi kết thúc khoá học 10 ngày làm việc (Gửi bưu điện tới địa chỉ của học viên).

quy trình đăng ký khóa đào tạo CME tại Viện Khoa học Quản lý Y tế — *Quy trình đăng ký khóa đào tạo CME tại Viện Khoa học Quản lý Y tế*

Vì sao nên lựa chọn học tại Viện Khoa học Quản lý Y tế?

Với nhiều năm kinh nghiệm trong đào tạo nhân sự y tế và quản lý chất lượng, Viện Khoa học Quản lý Y tế (YCME) là địa chỉ uy tín được nhiều bệnh viện, tổ chức và cá nhân lựa chọn để nâng cao năng lực quản lý thiết bị y tế. Chương trình không chỉ đáp ứng yêu cầu pháp lý mà còn mang tính thực tiễn cao, giúp học viên ứng dụng ngay kiến thức vào công việc:

Chứng chỉ CME có giá trị toàn quốc, được Bộ Y tế công nhận.
Nội dung chuyên sâu, bám sát thực tế, cập nhật theo các chuẩn quản lý thiết bị và cơ sở hạ tầng y tế.
Lịch học linh hoạt, phù hợp với nhân viên đang công tác tại các bệnh viện và cơ sở y tế.
Hỗ trợ đăng ký nhóm hoặc tổ chức lớp riêng theo nhu cầu của đơn vị.
Phù hợp cho nhiều đối tượng, bao gồm lãnh đạo khoa/phòng, nhân viên vật tư – thiết bị, cán bộ quản lý chất lượng và cá nhân mong muốn phát triển chuyên môn.
Khóa học là giải pháp toàn diện, giúp học viên nâng cao năng lực quản lý thiết bị y tế, đồng thời đáp ứng các tiêu chuẩn pháp lý và yêu cầu chuyên môn của Bộ Y tế.

Ăn bổ sung là nền tảng quan trọng giúp trẻ phát triển toàn diện trong những năm đầu đời. Tuy nhiên, để đảm bảo khẩu phần ăn của trẻ đáp ứng đầy đủ năng lượng, vi chất và an toàn, người làm công tác chăm sóc – dinh dưỡng cần nắm vững kiến thức khoa học, cập nhật các hướng dẫn mới nhất của Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Khóa học “Dinh dưỡng Nhi khoa” do Viện Khoa học Quản lý Y tế (YCME) tổ chức là giải pháp toàn diện giúp học viên nâng cao năng lực chuyên môn, hiểu sâu hơn về nhu cầu dinh dưỡng theo từng độ tuổi, đồng thời áp dụng hiệu quả trong tư vấn, chăm sóc và điều trị dinh dưỡng cho trẻ em tại cơ sở y tế.

“Đăng ký ngay khóa học Dinh dưỡng Nhi khoa (CME) tại Viện Khoa học Quản lý Y tế để cập nhật kiến thức chuẩn Bộ Y tế, nâng cao năng lực chuyên môn và hỗ trợ trẻ phát triển khỏe mạnh, toàn diện ngay từ những năm đầu đời.”

Thông tin liên hệ:

Website: https://daotaoykhoa.com/

Hotline: 0913.206.810 / 0862.016.106

Email: daotaoycme@gmail.com

Địa chỉ: Số 2/1 Trần Quốc Hoàn, Cầu Giấy, Hà Nội

Xem thêm:

Sư phạm y học cơ bản

Kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh

Quản lý chất lượng bệnh viện

Quản lý chất lượng phòng xét nghiệm

Lịch khai giảng khóa học