Nhóm thuốc quan trọng trong điều trị HIV/AIDS là Thuốc ARV (Antiretroviral), mang đến hy vọng sống cho hàng triệu người trên toàn thế giới. Nhiều bằng chứng khoa học trong những năm gần đây cho thấy việc sử dụng thuốc kháng HIV để điều trị cho người nhiễm HIV còn có tác dụng dự phòng lây nhiễm HIV. Nói một cách đơn giản, khi điều trị cho người nhiễm HIV sẽ kiểm soát được tải lượng virus HIV trong máu của họ, từ đó sẽ làm giảm nguy cơ hoặc không làm lây nhiễm HIV sang người khác. Ngoài ra, thuốc ARV còn có tác dụng điều trị dự phòng trước và sau phơi nhiễm HIV. Cùng Phòng đào tạo quản lý y tế YCME tìm hiểu về loại thuốc này:
Thuốc ARV là gì?
Thuốc ARV là viết tắt của Antiretroviral, nghĩa là thuốc kháng vi-rút. Nhóm thuốc này bao gồm nhiều loại thuốc khác nhau, có tác dụng ức chế sự phát triển của vi-rút HIV, giúp kiểm soát hiệu quả căn bệnh.
Thuốc Antiretroviral và vai trò
- Giảm lượng virus trong cơ thể: Thuốc ARV ngăn chặn virus HIV nhân lên, giúp giảm tải lượng virus xuống mức thấp nhất có thể, thậm chí không thể phát hiện được trong máu (U=U).
- Phục hồi hệ miễn dịch: Khi lượng virus được kiểm soát, hệ miễn dịch của người bệnh dần được phục hồi, giúp cơ thể chống lại các bệnh nhiễm trùng cơ hội.
- Nâng cao chất lượng cuộc sống: Nhờ hệ miễn dịch khỏe mạnh, người bệnh HIV có thể sống khỏe mạnh, làm việc và tham gia các hoạt động xã hội bình thường.
- Ngăn ngừa lây truyền HIV: Khi đạt được U=U, người bệnh HIV sẽ không lây truyền virus cho người khác qua đường tình dục.
Cơ chế hoạt động của thuốc ARV
Virus HIV sử dụng một loại enzyme đặc biệt gọi là men sao chép ngược để nhân lên trong cơ thể. Thuốc ARV hoạt động bằng cách ức chế hoạt động của men này, ngăn chặn sự sao chép của virus, từ đó giúp kiểm soát hiệu quả HIV/AIDS.
Hiện nay, có nhiều loại thuốc ARV khác nhau, được chia thành các nhóm chính:
- Nhóm nucleoside/nucleotide reverse transcriptase inhibitors (NRTIs): Cung cấp các “viên gạch xây dựng” sai lệch cho virus, khiến virus không thể nhân lên.
- Nhóm non-nucleoside reverse transcriptase inhibitors (NNRTIs): Gắn vào men sao chép ngược, khiến virus không thể hoạt động.
- Nhóm protease inhibitors (PIs): Ngăn chặn một enzyme khác cần thiết cho virus trưởng thành và giải phóng.
Các loại thuốc ARV thường được phối hợp thành phác đồ điều trị phù hợp với từng bệnh nhân, dựa trên tình trạng sức khỏe, giai đoạn bệnh và các yếu tố khác.
MỘT SỐ NGHIÊN CỨU VỀ SỬ DỤNG THUỐC ARV
Nghiên cứu thứ nhất được thực hiện trên 1.763 cặp dị nhiễm HIV ở châu Phi, châu Á và Mỹ (cặp dị nhiễm tức là 1 người nhiễm HIV còn 1 người không nhiễm HIV) trong thời gian từ năm 2005 đến 2015. Trong số này có tới 97% quan hệ tình dục khác giới. Năm 2011, khi đánh giá sơ bộ cho thấy khi nhóm điều trị ARV có thể giảm nguy cơ lây truyền HIV qua bạn tình tới 96%. Đây cũng là cơ sở khoa học cho hướng dẫn “điều trị là dự phòng (TasP)”. Tại báo cáo đánh giá cuối kỳ vào năm 2016 đã kết luận: “Không có trường hợp nào bị lây nhiễm HIV khi bạn tình nhiễm HIV của họ có tải lượng HIV-1 bị ức chế liên tục – tức dưới 200 bản sao/ml máu”.
Nghiên cứu thứ hai thực hiện trên 1.166 cặp dị nhiễm HIV ở 14 nước châu Âu và bắt đầu thực hiện năm 2010 ở cả các cặp quan hệ tình dục khác giới và đồng tính nam. Nghiên cứu này tập trung nghiên cứu nguy cơ lây truyền HIV qua quan hệ tình dục đường âm đạo và hậu môn mà không sử dụng bao cao su hoặc sử dụng thuốc dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) khi bạn tình nhiễm có tải lượng HIV <200 bản sao/ml máu. Đánh giá sơ bộ năm 2016 với 1.238 cặp-năm ở những người nhiễm có tải lượng HIV <200 bản sao/ ml và không sử dụng bao cao su; không dùng PrEP với gần 58.000 lượt quan hệ tình dục không dùng bao cao su cũng cho thấy “Không có trường hợp nào bị lây nhiễm HIV trong 1.238 cặp-năm”.
Nghiên cứu thứ ba được thực hiện trên 358 cặp dị nhiễm HIV ở Úc, Brazil và Thái Lan từ năm 2012 trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới. Năm 2016, khi đánh giá sơ bộ với 591 cặp-năm và tổng số 16.889 lượt quan hệ tình dục không dùng bao cao su khi bạn tình nhiễm HIV có tải lượng HIV <200 bản sao/ml và gần 12.000 lượt quan hệ tình dục không dùng bao cao su khi bạn tình âm tính không dùng PrEP cũng cho thấy: “Không có trường hợp nào bị lây nhiễm HIV từ bạn tình nhiễm HIV khi họ có tải lượng HIV <200 bản sao/ml) và không dùng bao cao su hay PrEP”. “…Điều này có nghĩa là khi người bệnh uống thuốc ARV hàng ngày theo chỉ định, đạt được và duy trì tải lượng HIV dưới ngưỡng phát hiện sẽ thực sự không có nguy cơ làm lây truyền HIV sang bạn tình HIV âm tính.”.
Tải lượng HIV dưới ngưỡng phát hiện ở đây được định nghĩa là nhỏ hơn 200 bản sao/ml máu. Trung tâm Kiểm soát bệnh dịch Hoa Kỳ (CDC) kết luận: Người nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc ARV có tải lượng HIV trong máu dưới ngưỡng phát hiện thì không có nguy cơ lây truyền HIV qua quan hệ tình dục. Tuy nhiên CDC cũng nhấn mạnh: “Tùy thuộc vào loại thuốc điều trị có thể phải mất đến 6 tháng để đạt mức tải lượng HIV dưới ngưỡng phát hiện. Tải lượng HIV được ức chế liên tục và đáng tin cậy đòi hỏi phải người bệnh phải được sử dụng loại thuốc phù hợp và tuân thủ điều trị tốt. Việc đo tải lượng HIV cần được theo dõi định kỳ để đảm bảo lợi ích sức khỏe người bệnh và sức khỏe cộng đồng”.
Một vấn đề nữa cần lưu ý là: Không phát hiện = Không lây truyền” chỉ có ý nghĩa dự phòng với lây truyền HIV qua đường tình dục. Thông điệp này không áp dụng với lây truyền HIV qua dùng chung kim tiêm khi tiêm chích. Do vậy ngay cả người nhiễm HIV điều trị ARV có tải lượng vi rút dưới ngưỡng ức chế vẫn phải sử dụng bơm kim tiêm sạch và không dùng chung bơm kim tiêm khi tiêm chích.
Tại Việt Nam, Chiến dịch “Không phát hiện = Không lây truyền đã triển khai rộng rãi trong toàn quốc. Hiện nay hơn 125.000 người nhiễm HIV đang được điều trị bằng thuốc kháng HIV. Trong số đó có khoảng 95% có tải lượng vi rút dưới ngưỡng phát hiện, điều này có ý nghĩa to lớn trong việc làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV từ người nhiễm HIV ra cộng đồng.
Thuốc ARV đóng vai trò quan trọng trong điều trị HIV/AIDS, giúp người bệnh sống khỏe mạnh và có cuộc sống chất lượng. Tuy nhiên, bên cạnh việc sử dụng thuốc đúng cách, việc nâng cao nhận thức về kiểm soát nhiễm khuẩn cũng đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.
